آسیب پذیری و توسعه نظام های بهره برداری کشاورزی در ایران همواره تحت تاثیر عوامل داخلی و خارجی بوده است. برنامه ریزی های غیرعلمی و غیرسیاسی استبدادی داخلی از یک طرف و دخالت های تعریف شده خارجی از طرف دیگر نه تنها توسعه نظام های بهره برداری کشاورزی را از مسیر خود باز می دارد، بلکه در پاره ای از مواقع آن را دچار حرکت ارتجاعی کرده و منجر به رکود اقتصادی می شود که از جمله آنها می توان اصلاحات ارضی و روش تزریق یارانه را نام برد. بنابر این عدم شناخت درست فرصت ها و محدودیت های اقتصادی هماهنگ با وضعیت اجتماعی و سیاسی موجود ممکن است به عنوان مثال به جای نظام بهره برداری سرمایه داری روش دیگری را تجویز کند و موجب عقب افتادگی کشور از قافله اقتصاد جهانی شود.

اقتصاد مقاومتی، اقتصادی را ترسیم می کند که توانایی مقابله با تکانه های وارده بر اقتصاد را دارد. چنین اقتصادی باید قابلیت انعطاف در شرایط مختلف و توانایی عبور از بحران را داشته باشد. با توجه به نقش بخش کشاورزی در تولید ناخالص ملی، اشتغال و تامین نیاز کشور به محصولات باغی، زراعی و دامی با حداقل وابستگی به خارج نسبت به سایر بخش های اقتصادی، بخش کشاورزی در چارچوب اقتصاد مقاومتی از جایگاه ویژه ای برخوردار است. هدف مطالعه پایداری نظام های کشاورزی خرده مالکی، تعاونی تولید روستایی، تعاونی مشاع، شرکت سهامی زراعی و کشت و صنعت ها در راستای اهداف اقتصاد مقاومتی است. روش تحقیق در این پژوهش توصیفی، همبستگی است. جامعه آماری تحقیق شامل اعضای هر یک از نظام بهره برداری کشاورزی استان اصفهان است. برای نمونه گیری از روش خوشه ای استفاده شد. اطلاعات مورد نیاز از طریق مطالعه اسناد، پرسشنامه ساختار یافته و مطالعات میدانی به دست آمد. نتایج پژوهش نشان می دهد نظام بهره برداری سهامی زراعی با توجه به سه اصل هم پیوندی، اختیارمندی و مسوولیت پذیری زراعی و تعاونی تولید با در نظر گرفتن سه اصل حاکمیت، مالکیت و فاعلیت، از طریق ایجاد تنوع در تولیدات، در ابعاد اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی در راستای دستیابی به اهداف اقتصاد مقاومتی قرار دارد.

نظام های بهره برداری در بخش کشاورزی ایران از دیرباز، نقش مهمی را در ترکیب و تخصیص منابع انسانی، فیزیکی و محیطی ایفا کرده است. هدف پژوهش حاضر، بررسی نظام بهره برداری مطلوب در بخش کشاورزی استان کهگیلویه و بویراحمد با توجه به معیارهای اقتصادی، اجتماعی و اکولوژیکی می باشد. برای گردآوری اطلاعات مورد نیاز از تکنیک دلفی و تکمیل پرسشنامه از طریق برگزاری جلسات توجیهی با مشارکت و هم اندیشی 34 نفر از خبرگان استان (شامل کارشناسان نظام بهره برداری، سازمان تعاون روستایی، مدیران تعاونی ها و اتحادیه های تولیدی و کشاورزان منتخب) استفاده گردید. به منظور تجزیه و تحلیل داده ها، از روش فرایند تحلیل سلسله مراتبی (AHP) بهره گرفته شد. نتایج این پژوهش نشان داد که بر اساس مجموع سه معیار اقتصادی، اجتماعی و اکولوژیکی و 18 زیر معیار مورد مطالعه، از بین نظام های بهره برداری، نظام بهره برداری «تعاونی مشاع» به عنوان پر اهمیت ترین گزینه، با وزن نسبی 0/293 حائز رتبه اول بود. نظام بهره برداری «کشت و صنعت» به عنوان کم اهمیت ترین گزینه با وزن نسبی 0/143 حائز رتبه پنجم بود. افزون بر این، نظام های بهره برداری «سهامی زراعی»، «دهقانی» و «تعاونی تولید» به ترتیب در رتبه های دوم، سوم و چهارم اهمیت قرار داشتند؛ بنابراین با رویکرد توسعه تعاونی های مشاع با اولویت اول و تأسیس شرکت های سهامی زراعی با اولویت دوم، می توان ضمن مشارکت بیشتر روستاییان در امر تولید محصولات و توسعه پایدار کشاورزی و نیز به کارگیری مکانیزاسیون و روش های نوین کشاورزی، از خرد شدن بیشتر زمین های کشاورزی در شرایط فعلی جلوگیری نمود.

مطالعة حاضر با هدف اولویت بندی نظام های بهره برداری رایج در سطح شهرستان بهبهان براساس الگوی معیشت پایدار انجام شد. براساس الزامات فرایند سلسله مراتبی، الگوی معیشت پایدار در کل در برگیرندة سرمایه های انسانی، اجتماعی، فیزیکی، مالی و طبیعی است که به عنوان معیارهای مقایسه و اولویت بندی در نظر گرفته شدند. زیرمعیارها در سطوح مختلف با استفاده از بررسی منابع و مبانی نظری انتخاب شدند. جهت جمع آوری اطلاعات از هر یک از نظام های بهره برداری خانوادگی، اجاره ای و تعاونی، 60 بهره بردار به صورت تصادفی انتخاب و داده های مورد نیاز گردآوری شدند. به منظور تعیین وزن هر یک از معیارها و زیرمعیارها در سطوح مختلف و انجام مقایسه های زوجی مربوط به فرایند سلسله مراتبی، از 5 نفر از صاحب نظران موضوع پژوهش کمک گرفته شد. داده های مورد نیاز با استفاده از نرم افزارهای Excel، SPSS(V20) و Expert Choice تجزیه و تحلیل شد. نتایج نشان داد که از بین معیارهای پنج گانه، معیار سرمایة انسانی، مالی، اجتماعی، فیزیکی و طبیعی به ترتیب با وزن های 360/0، 354/0، 106/0، 099/0و 081/0 بیشترین سهم را در تعیین پایداری یک نظام بهره برداری ایفا کردند. همچنین از سه نظام مورد مطالعه در این پژوهش نظام تعاونی پایدارترین نظام معرفی شد و نظام های اجاره ای و خانوادگی به ترتیب در رتبه های بعدی قرار گرفتند.

این مطالعه با هدف بررسی سطح تجاری سازی تولیدات کشاورزی نظام بهره برداری خانوادگی و عوامل مؤثر بر آن در شهرستان خلخال انجام شده است. داده های این مطالعه از طریق پرسشنامه و با استفاده از روش نمونه گیری طبقه ای تصادفی در میان 368 کشاورز خرده پا در شهرستان خلخال جمع آوری شد. برای ارزیابی سطح تجاری سازی از شاخص تجاری سازی خانوار استفاده شد و عوامل مرتبط با تجاری سازی کشاورزی خرده پا با استفاده از برآورد رگرسیون چندگانه مورد ارزیابی قرار گرفت. بر مبنای نتایج، متوسط شاخص تجاری سازی خانوار برابر 94/39 درصد برآورد شد. نتایج رگرسیون چندگانه نشان داد که متغیرهای مستقل شامل تعداد بازارهای در دسترس، عضویت در تعاونی، درآمد غیر کشاورزی، مقدار تولیدات دامی، میزان تولید زراعی و میزان تولید باغی بر تجاری سازی اثر مثبت و معنی داری دارند؛ این در حالی است که متغیرهای سن سرپرست خانوار، هزینه های تولید و فاصله تا بازار بر این متغیر اثر منفی داشته اند. در مجموع، این مطالعه نشان داد که کشاورزان منطقه خلخال به طور غالب معیشت گرا هستند. بنابراین، برای افزایش میزان تجاری-سازی کشاورزی خرده پا و تجهیز کشاورزان به مهارت های بازاریابی و مذاکره، می توان آموزش کشاورزان جهت گرایش به کشاورزی در قالب یک کسب و کار را به طور جدی مد نظر قرار داد.